Bazı insanlar vardır; bulunduğu ortamda “Limon!” kelimesini duyduğu anda yüzü ekşir. Sansürün suyunu çıkarmış Sultan Abdülhamit'in de duyduğu anda yüzünü ekşiten kimi kelimeler vardı. Hürriyet, istibdat gibi politik kavramları geçin; örneğin "yıldız" kelimesi Yıldız Sarayı'nı çağrıştırdığı, "burun" kelimesi Sultan'ın burnunu anımsattığı için basının yasaklı kelimeler listesindeydi. Hatta öğrendiğimde çok şaşırdığım, bir diğer sansürlenen kelime ise "tahtakurusu" olmuştur. Neden derseniz... Sultan'ın vesvese ettiğine göre tahtakurusunun "Tahtın kurusun!" diye anlaşılma ihtimali varmış devr-i Abdülhamit'te.
Aslına bakarsanız, yalnızca siyasal sahada değil; günlük yaşamımızda da otosansür uyguladığımız, adını açıkça veremediğimiz kimi sözcükler vardır. Etrafından dolanmayı tercih ederiz. Üç harfliler, iyi saatte olsunlar, nazar değmemesi için güzele güzel demek yerine çirkin demek gibi örnekler verilebilir.
Yıllar önce bir ilçede öğretmenlik yaparken İngilizcedeki domuz sözcüğünün Türkçe karşılığını benden duyunca bir öğrencim, "Aman hocam, öyle açık açık söylemeyin, çok günah!" deyip sınıfın karşısında beni günahımla baş başa bırakmıştı. Tersi bir durum da, kişinin yaşamında hoşnut olduğu durumlardan bahsettikten sonra nazar değmesinden korkup "Dilini ısır!" diyerek kendisini uyarması olabilir. Yani otosansür uygulamıyorsan kendine ceza kesmelisin.
Hepimizin bildiği gibi, sansürün yaslandığı duygu korkudur. İster dev bir imparatorluk yönetin, ister yaşantınızı kem gözlerden korumaya çalışın; sansür uygularken de korkarsınız, uygulamazken de korkarsınız. Ölüp ölüp dirilirsiniz. Oğuz Atay'ın "Korkuyu Beklerken" öyküsünde "Bütün korkaklar gibi hem ölüyordum, hem diriliyordum. Onyüzbin canlı oluyordum" diye yazdığı üzere, durduk yerde çoğalan bir canlıya dönüşebilirsiniz.
Oğuz Atay'dan aldığımız ilhamla, aksini düşünelim: Her korktuğunuzda eksildiğinizi. Bir organınız veya uzvunuz fırlayıp çıkıyor ve sizden ayrı bir canlı gibi davranıyor. Bir gün uyanmışsınız, dalağınız zıplayarak baş ucunuza konmuş, sizi izliyor... Başka bir gün yüreğiniz "Yetti bu çarpıntılar, yetti bu korkunun maraton koşusu; ben gidiyorum!" deyip bavullarını ve kapakçıklarını toplayıp yola koyulmuş... Sizin "Hay dilimi eşek arısı soksun!" dediğiniz diliniz yıllardır ağzınızın karanlığında namusluca görevini yapmasına rağmen cezalandırılmaktan bıkınca... Hop! Bir bakmışsınız, usulca yere inmiş ve size oradan nanik yapıyor!
Dışarı çıktığınızda manzaranın çok da farklı olmadığını görebilirsiniz. Caddelerde, ağaç dallarında, çatılarda, bacalarda, iş yerlerinde, okullarda, devlet dairelerinde, aklınıza gelen gelmeyen her yerde... Korkan her bireyin ondan firar etmiş bir parçası var! Yolda adım atmak istediniz; ayağınıza bir çift göz takılıyor. Siz onları ezmemek için dehşetle kenara çekilirken yanınızda bir el beliriveriyor. El, ısrarla bir yeri işaret ediyor. Konuşamıyor; ama ısrarını işaret parmağının inatçı titreyişinden anlamak mümkün. Parmağın gösterdiği yöne doğru gidiyorsunuz. Uzun bir yol bu, belli... Parça parça, organ organ küçük insancıklarla dolu, kan revan içindeki yolda yürürken aklınıza ne hikmetse Nâzım Hikmet'in "Zafere Dair" şiirinin dizeleri geliyor:
Varılacak yere
kan içinde varılacaktır.
Ve zafer
artık hiçbir şeyi affetmeyecek kadar
tırnakla sökülüp
koparılacaktır...
Korkuya alışmış bünyenizden hafif bir ürperti geçiyor ama Allahtan beyniniz henüz sizi terk etmedi. Her ne kadar şiiri bağıra bağıra söyleyecek diliniz artık sizinle olmasa da, zihninizin kapalı kutusunun rahatlığında dizeleri hücrelerinizle mırıldanabilirsiniz.
Yürüye yürüye tükenen gecelerin sonunda, ağarmakta olan bir tan yeri karşılıyor sizi. Orada yere saçılmış insan parçaları yok. Orada herkes bütün. Herkes özgürce şarkısını söyleyebilir, yazısını yazabilir, kavga etmeden tartışabilir. Demir parmaklıklar, işten atılmalar, iftiralar, tehditler ve sürgünlerin olmadığı, emekle kurulan ve adaletle korunan bir dünya bu.
Dilinizin boş bıraktığı ağzınız açık halde bu dünyayı tüm ihtişamıyla seyrederken yine aklınıza Nâzım Hikmet düştü iyi mi! Burası tam da "gündüzlerinde sömürülmeyen, gecelerinde aç yatılmayan / ekmek, gül ve hürriyet günleri"nin yaşandığı dünya değil mi? Evet! Sizi şimdilik yalnız bırakmamış ayağınızla tam üstüne bastınız! Her şey iyi güzel de, burayı kim işaret etti size? O öfkeli el, kimin eliydi acaba?... Tahtakurusunu yazmaya varamamış eller mi? O halde yaşasın tahtakuruları!
(Ayna Dergisi’nin 7. sayısında yayımlanmıştır)
